Tüm Yönleriyle İzaha Davet Müessesesi

GİRİŞ

Vergi idaresi; vergi mükelleflerinin yükümlülük ve ödevlerinin tam olarak yerine getirilmesini sağlamak amacıyla vergi kanunlarının idareye vermiş olduğu yetkiler çerçevesinde mükellefler nezdinde inceleme ve denetimler yapmaktadır. 

Bu kapsamda vergi idaresi; mükelleflerden veya mükelleflerle muamelede bulunan diğer gerçek ve tüzel kişilerden, kamu idare ve müesseselerinden çeşitli bilgiler toplamakta, yapılan bu inceleme ve denetimler neticesinde vergi ziyaı tespit edilmesi halinde mükellefler, cezalı tarhiyat ile karşı karşıya kalabilmektedirler.

Vergi idaresince; ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamak amacıyla vergi incelemeleri başta olmak üzere gerçekleştirilen işlemler, vergiye uyum sürecini uzatan ve vergiye uyum maliyetlerini artıran bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. 

Bu kapsamda İdare ve mükellefler arasındaki uyuşmazlıkların azaltılması, idarenin zamanını daha etkin ve verimli alanlara harcaması, her bir somut olayın gerçek mahiyetinin tespit edilmesine mükelleflerce daha çok katkıda bulunulması ve bu sayede vergiye gönüllü uyumun artırılması amacıyla; 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mülga 370 inci maddesi, “İzaha davet” başlığı altında yeniden düzenlenerek vergi sistemimizde yeni bir müessese ihdas edilmiştir. 

1. İzaha Davet Uygulaması Nedir?
   
   213 sayılı Vergi Usul Kanununun mülga 370 inci maddesi, 9/8/2016 tarihli ve 29796 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 6728 sayılı Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile "İzaha davet" başlığı altında yeniden düzenlenerek vergi sistemimizde yeni bir müessese ihdas edilmiştir. 
   
   Öte yandan, 7/12/2019 tarihli ve 30971 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 7194 sayılı Dijital Hizmet Vergisi ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 25 inci maddesi ile 213 sayılı Kanunu’un 370 inci maddesi yeniden düzenlenerek mezkur madde kapsamındaki mükelleflerin söz konusu maddede yer alan indirimli ceza uygulamasından yararlanma usul ve esaslarına ilişkin kapsamlı değişiklikler yapılmıştır.
   
   İzaha davet uygulaması; bilgi, belge, bulgu ve verilerden hareketle yapılan analizler sonucu tespit edilen konular kapsamında, vergi ziyaına neden olma ihtimalleri bulunan mükellefler hakkında yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitlerle ilgili olarak aynı merciler tarafından mükelleflerden açıklama talep edilmesidir. 
   
   Yetkili mercilerce yapılan tespitlerden hareketle sürecin başlaması, idarenin bilgisi dahilinde olma durumunu ortaya koyması nedeniyle izaha davet müessesesi, pişmanlık yolunun kapandığı durumlar için mükellef lehine getirilen bir düzenleme olarak da dikkat çekmektedir.
   
   İzaha davet uygulaması ile belirlenen konular kapsamında idare tarafından yapılan tespitlere ilişkin olarak öncelikle mükelleflerden açıklama talep edilerek, mükelleflerin olayların gerçek mahiyetinin tespitine katkıda bulunması, vergiye gönüllü uyumun artırılması ve idare ile mükellefler arasındaki uyuşmazlıkların azaltılması sağlanacaktır.
   
   
2. İzaha Davet Uygulamasının Mükelleflere Sunduğu Faydalar Nelerdir? 
   
   Yazımızın ilerleyen bölümlerinde de detaylı olarak açıklanacağı üzere “İzaha Davet” müessesesi, verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğuna dair yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitlerle ilgili olarak yine aynı merciler tarafından mükelleflerden açıklama talep edilmesi olup bu uygulama ile, 
   • İzaha davet edilen mükelleflerle ilgili yapılan değerlendirmeler sonucunda vergi ziyaına sebebiyet vermediği anlaşılan mükelleflerin konuyla ilgili vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk edilmesini önlemekte, 
   • Vergi ziyaına sebebiyet verildiği durumlarda mükellefler nezdinde belirli şartlar dahilinde indirimli ceza uygulanmak suretiyle mükellefleri daha ağır müeyyidelerden korumaktadır.
     
     Ayrıca izaha davet müessesesi, yetkili mercilerce yapılan tespitlerden hareketle idarenin bilgisi dahilinde olma durumunu ortaya koyması nedeniyle, pişmanlık yolunun kapandığı durumlar için mükellef lehine getirilen bir düzenleme olarak da dikkat çekmektedir. 
     
     
3. İzaha Davet Uygulamasında Ön Tespit ve Ön Tespitin Şartları 
   
   Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesinde yer alan indirimli cezanın uygulanması, yetkili merciler tarafından verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğuna dair ön tespitin yapılmış olduğu hallerde mümkündür. 
   
   Ön tespit, vergi kanunlarının verdiği yetki kapsamında vergi incelemesi yapmaya ve/veya mükellefler veya mükelleflerle muamelede bulunan diğer gerçek ve tüzel kişilerden bilgi toplamaya yetkili kılınanlar tarafından doğrudan veya dolaylı olarak elde edilen bilgi, bulgu veya verilerin aşağıda açıklanan “Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonuna” intikal ettirilmesi neticesinde, mezkûr komisyon tarafından verginin ziyaa uğramış olabileceği yönünde yapılan tespiti ifade eder. 
   
   Ön Tespitin Şartları; 
   
   
   • Vergi İncelemesine Başlanılmamış veya Takdir Komisyonuna Sevk İşleminin Yapılmamış Olması 
     
     Ön tespitin yapıldığı tarihine kadar, ön tespitin ilgili olduğu konuya ilişkin mükellef nezdinde bir vergi incelemesine başlanılmamış veya mükellefin takdir komisyonuna sevk edilmemiş olması gerekmektedir. 
     
     
   • İhbarda Bulunulmamış Olması
   
   Yetkili merciler tarafından ön tespitin yapıldığı tarihine kadar, ön tespitle ilgili konu hakkında mükellef aleyhine ihbarda bulunulmamış olması gerekmektedir.
   
   Haklarında ön tespit konusuyla ilgili ihbar bulunulan mükelleflere izaha davet yazısı ya da sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge (SMİYB) kullanılmasına ilişkin ön tespit yazısı tebliğ edilmeyecek olup ön tespit konusu ile ilgisi bulunmayan ihbarlar ise izaha davete veya sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge (SMİYB) ön tespit yazısının tebliğ edilmesine engel teşkil etmeyecektir.
   
   Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonunun Görev ve Yetkileri
   
   Ön tespitin yetkili merciler tarafından yapılmış olması gerekmektedir.
   
   Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesinin (c) fıkrasında, Hazine ve Maliye Bakanlığı ön tespiti ve/veya izaha daveti yapacak mercii belirlemeye yetkili kılınmıştır. Bu yetkiye istinaden, Gelir İdaresi Başkanlığı ve Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı bünyesinde yeterli sayıda "Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonu" oluşturulmuştur.
   
   Öncelikle yetkili merci tarafından Vergi Usul Kanunun 370 inci maddesi kapsamında mükellef hakkında ön tespit yapılıp, izaha davet veya SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilmek üzere mükellefe gönderilecektir.
   
   Kendisine yapılan izahı değerlendirmeye tabi tutarak izahın konusu ile ilgili nihai karar verecek olan merci, Gelir İdaresi Başkanlığı veya Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı bünyesinde kurulan “Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonu” dur.
   
   Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonunun görevleri şöyledir;
   
   
   • Kendisine intikal ettirilen bilgi, bulgu veya verilerden hareketle verginin ziyaa uğramış olabileceğine ilişkin ön tespiti yapmak,
   • İzaha davet veya SMİYB ön tespit yazısının, tebliğ edilmek üzere, haklarında ön tespit yapılanlara gönderilmesini sağlamak,
   • Kendisine yapılacak izahları değerlendirerek, değerlendirme sonucunu içeren yazının, tebliğ edilmek üzere ilgili m,ükelleflere gönderilmesini sağlamaktır.
     
     
4. İzaha Davetin Kapsamı ve İzaha Davet Süreci
   
   Vergi Usul Kanununun 341 inci maddesinde “vergi ziyaı”, mükellefin veya sorumlunun vergilendirme ile ilgili ödevlerini zamanında yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi yüzünden, verginin zamanında tahakkuk ettirilmemesi veya eksik tahakkuk ettirilmesi olarak tanımlanmıştır. Aynı maddeye göre; şahsi, medeni haller veya aile durumu hakkında gerçeğe aykırı beyanlar ile veya sair suretlerle verginin noksan tahakkuk ettirilmesine veya haksız yere geri verilmesine sebebiyet vermek de vergi ziyaı hükmündedir.
   
   Bu şekilde verginin ziyaa uğradığına delalet eden emarelerin tespit edilmesine bağlı olarak işleyen izaha davet müessesesi kapsamında, Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı ilgili birimlerce verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğu yönünde yapılan çalışmalar neticesinde belirlenen konulara ilişkin olarak haklarında ön tespit yapılan mükellefler izaha davet edilirler. 
   
   Ön tespitin yapılacağı tarih itibarıyla haklarında ön tespit konusu ile ilgili olarak; ihbar bulunan ya da vergi incelemesi başlatılan veya takdir komisyonuna sevk işlemi yapılan mükelleflere ilişkin olarak ön tespit yapılmaz ve bu mükellefler izaha davet edilmezler.
   
   4.1 İzaha Davet Yazısı
   
   Komisyon tarafından izaha davet kapsamında haklarında ön tespit yapılanlara, gerekli açıklamaların yer aldığı "İzaha Davet Yazısı" Vergi Usul Kanunu hükümleri uyarınca tebliğ olunur. 
   
   İzaha davet yazısında en az aşağıdaki hususlara yer verilir:
   
   a) İzaha davet yazısının tebliği tarihinden itibaren 30 gün içerisinde ön tespitle ilgili olarak gerekli izahın yapılması halinde izahın komisyonca değerlendirileceği,
   
   b) Komisyonca yapılan değerlendirme sonucunda vergi ziyaına sebebiyet verilmediğinin ve beyanname verilmesini gerektirir bir durum bulunmadığının anlaşılması halinde, söz konusu ön tespitle ilgili olarak vergi incelemesine ve takdir komisyonuna sevk işleminin yapılmayacağı, 
   
   c) Ön tespite ilişkin olarak yapılan izahın; izaha davet yazısında yer verilen ziyaa uğramış olabilecek vergi tutarını doğrular nitelikte olması veya yeterli bulunmaması halinde, bu yöndeki değerlendirme sonucunu içeren yazının tebliğ edildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde, hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi, eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının tamamlanması veya düzeltilmesi ve ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, 6183 sayılı Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranında bir zamla (izah zammı) aynı sürede ödenmesi şartıyla vergi ziyaı cezasının ziyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında (indirimli olarak) kesileceği,
   
   ç) Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesinin (a) fıkrası kapsamında %20 oranında vergi ziyaı cezası kesilmesi halinde bu ceza için, uzlaşma talep edilebileceği veya cezada indirim müessesesinden yararlanılabileceği,
   
   d) Mükellefin, yapacağı izahı desteklemek amacıyla, başta defter ve belgeler olmak üzere Vergi Usul Kanununun 3 üncü maddesi kapsamında her türlü delili sunabileceği,
   
   e) Yapılan izahın; ziyaa uğramış olabilecek vergi tutarını doğrular nitelikte olması veya yeterli bulunmaması ve bu duruma uygun olarak beyanname verilmemiş olması halinde vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk işlemlerinin yapılacağı,
   
   f) Davet konusu ön tespitle ilgili olarak Vergi Usul Kanununun 371 inci maddesinde yer alan pişmanlık hükümlerinden yararlanılamayacağı.
   
   4.2. İzaha Davet Yazısı Tebliğ Edilen Mükellefler Ne Yapmalıdır?
   
   İzaha davet yazısı gönderilen mükellefler, kendilerine yazının tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içerisinde ilgili komisyona yazılı olarak izahta bulunabilecekleri gibi sözlü olarak da izahta bulunabilirler. Mükellefler yazılı izahı, internet vergi dairesi üzerinden dijital ortamda veya doğrudan bağlı oldukları vergi dairesine yazılı olarak da yapabilirler.
   
   Mükelleflerce süresinde yapılan izahın, en geç 45 gün içerisinde “Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonu” tarafından değerlendirilerek sonuca bağlanması gerekir.
   
   Kendilerine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükellefler, yazının tebliğ edildiği tarihten başlayarak 30 uncu günün sonuna kadar izahta bulunabilecekleri gibi izah yerine geçecek beyanname de verebilirler.
   
   İzahı kabul edilmeyen mükelleflerin Vergi Usul Kanununda belirtilen indirimli ceza uygulamasından yararlanabilmeleri için Komisyon tarafından izah değerlendirme sonuç yazısının kendilerine tebliğ edildiği tarihten başlayarak 30 uncu günün sonuna kadar ön tespit konusuyla ilgili olarak izaha davet kapsamında beyanname vererek ödeme yapmaları gerekir. 
   
   Yine kendilerine SMİYB Kullanımı ön tespit yazısı gönderilen mükelleflerin, yazının tebliğ tarihinden itibaren 30 uncu günün sonuna kadar beyanname ve/veya bildirimlerini düzeltmeleri gerekmektedir.
   
   4.3. İzahın Değerlendirilmesi
   
   Kendilerine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükelleflerin, yazının tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içerisinde yetkili komisyona izahta bulunmaları gerekmektedir. 
   
   Süresinde yapılan izah, komisyonca en geç 45 gün içinde değerlendirilerek sonuca bağlanır. 
   
   İzahın Değerlendirilmesi Sonucu Vergi Ziyaına Neden Olunmadığının Tespit Edilmesi Üzerine Yapılacak İşlemler
   
   Haklarında yapılan ön tespite ilişkin vergi ziyaına neden olunmadığı yönünde mükellefçe izahta bulunulması üzerine, mükellefin izahının komisyonca yeterli bulunması ve beyanname verilmesini veya vergi beyanının tamamlanmasını gerektirir bir durumun olmadığının değerlendirilmesi halinde, değerlendirme sonucunu içeren yazı mükellefe tebliğ edilir ve mükellef hakkında söz konusu tespitle ilgili olarak vergi incelemesine ve takdir komisyonuna sevk işlemi yapılmaz.
   
   İzahın Değerlendirilmesi Sonucu Vergi Ziyaına Neden Olunduğunun Tespit Edilmesi Üzerine Yapılacak İşlemler
   
   Haklarında yapılan ön tespite ilişkin olarak, mükelleflerce yapılan izahın, izaha davet yazısında yer verilen ziyaa uğramış olabilecek vergi tutarını doğrular nitelikte olduğunun veya söz konusu ön tespite ilişkin yapılan izahın yeterli bulunmayarak beyanname verilmesini gerektiren bir durumun bulunduğunun komisyonca değerlendirilmesi halinde, değerlendirme sonucunu içeren yazının tebliğ edildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi, eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının tamamlanması veya düzeltilmesi, ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, 6183 sayılı Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranındaki izah zammıyla ödenmesi şartlarıyla vergi ziyaı cezası, ziyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında kesilir.
   
   Yapılan izahın; ziyaa uğramış olabilecek vergi tutarını doğrular nitelikte olması veya yeterli bulunmaması ve mükellef tarafından beyanname verilmemiş olması halinde vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk işlemleri yapılır.
   
   Mükellef tarafından beyanname verilmiş olmakla birlikte beyan edilen verginin, değerlendirme sonucunu içeren yazıda yer verilen ziyaa uğramış olabilecek vergi tutarından az olması durumunda da vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk işlemleri yapılır. Şu kadar ki, komisyonun değerlendirme sonucunu içeren yazısının tebliğ edildiği tarihten itibaren 30 gün içinde verilen beyanname ile tahakkuk eden verginin aynı süre içerisinde, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için 6183 sayılı Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranındaki izah zammıyla ödenmesi halinde vergi ziyaı cezası, ziyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında kesilir.
   
   4.4. Mükellefin İzahta Bulunmadığı Durumda Yapılacak İşlemler
   
   
   Haklarında yapılan ön tespite ilişkin olarak kendilerine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükelleflerin, bu yazının tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içerisinde yetkili komisyona izahta bulunmamaları durumunda, komisyon tarafından izaha davet yazısında yer verilen ziyaa uğramış olabilecek vergi tutarının beyan edilmesi gerektiğine karar verilir. Komisyonun değerlendirme sonucunu içeren yazısının tebliğ edildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi, eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının tamamlanması veya düzeltilmesi, ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için 6183 sayılı Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranındaki izah zammıyla ödenmesi şartlarıyla vergi ziyaı cezası, ziyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında kesilir.
   
   
5. Sahte veya Muhteviyatı İtibarıyla Yanıltıcı Belge Kullanılmasına İlişkin Yapılan Ön Tespitler
   
   Vergi Usul Kanununun 359 uncu maddesinde yer alan kaçakçılık fiilleriyle verginin ziyaa uğratılmış olabileceği hallerde haklarında ön tespit yapılanlar izaha davet edilmezler.  
   
   Şu kadar ki, sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair yapılan ön tespitlerde, kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarı, 2024 yılı için bir takvim yılında 500 bin Türk lirasını geçmeyen veya bu tutarı geçse dahi ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmayan mükelleflere, SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilir.
   
   Sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair belge tutarının tespiti ile mal ve hizmet alış tutarının hesaplanmasında vergiler hariç tutarlar dikkate alınacaktır. 
   
   Bu kapsamda, sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair yapılan ön tespitlerde;
   
   
   • SMİYB Toplam Tutarının İlgili Haddi Aşmaması 
     
     Kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarlarının toplamı vergiler hariç, 2024 yılı için bir takvim yılında 500 bin Türk lirasını geçmeyen mükelleflere SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilir. 
     
     
   • Mal ve Hizmet Alışlarının %5’inin Aşılmaması
     
     Kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarlarının toplamı, 2024 yılı için 500 bin Türk lirasını geçse bile, bir takvim yılındaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmayan mükelleflere SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilir.
     
     
   • İlgili Had ile Mal ve Hizmet Alışlarının %5’inin Aşılması
     
     Kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarlarının toplamı, 2024 yılı için bir takvim yılında 500 bin Türk lirasını geçen ve ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşan mükelleflere SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilmez.
     
     Diğer Özellikli Durumlar 
     
     Mükelleflere SMİYB ön tespit yazısının tebliğ edilip edilmeyeceğinin belirlenmesinde; sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı olarak kullanılmış olabilecek belgeler, her bir ön tespit itibarıyla, daha önce o yıl için yapılan ön tespitlerdeki tutarlar da dikkate alınarak, bir takvim yılında 500 bin Türk lirasının ve/veya ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’inin aşılıp aşılmadığı bakımından değerlendirilecektir.
     
     Mükellefler hakkında tek bir vergi tekniği raporunda birbirinden farklı yıllara ilişkin sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanılmış olabileceğine dair bulguların mevcut olması durumunda, söz konusu 500 bin Türk lirası sınırının veya %5'lik oranın aşılmamış olması şartları, her bir yıl itibarıyla ayrı ayrı değerlendirilecektir. Herhangi bir yıla ilişkin bu şartların sağlanmamış olması, diğer yıllarda bu şartları sağlayan mükelleflere bu şartların sağlandığı yıla ilişkin SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilmesine engel teşkil etmeyecektir.
     
     Katma değer vergisi (KDV) mükellefi olanlar açısından ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının belirlenmesinde, öncelikle tespit tarihine kadar verilen KDV beyannamelerinde yer alan indirilecek KDV'ye ilişkin her bir KDV oranı ayrı ayrı esas alınmak suretiyle söz konusu toplam mal ve hizmet alışlarına ulaşılacaktır. 
     
     KDV mükellefiyeti bulunmayan basit usule tabi mükelleflerin ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının belirlenmesinde hesap özetinde yer alan "Dönem İçinde Satın Alınan Emtia" ve "Giderler" satırlarının toplam tutarı dikkate alınacaktır. 
     
     Mal ve hizmet alışları toplamının ya da sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı olarak kullanılmış olabilecek belgelerin tutarının net bir şekilde tespit edilemediği durumlarda, Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonunca mükelleften ilgili dönemdeki toplam mal ve hizmet alışları ile kullanılmış olabilecek sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belgeleri yazılı olarak bildirmesi istenir. Mükellefler tarafından yapılan bu bildirim, ilgili dönemdeki toplam mal ve hizmet alışları ile sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarının tespitinde esas alınarak ön tespite konu tutar komisyonca belirlenir. İdarece yapılan araştırma ve incelemeler neticesinde, yapılan bildirimin hatalı veya eksik olduğunun tespit edilmesi durumunda, yeni tespitin gerektirdiği şekilde işlem tesis edilir.
     
     SMİYB Ön Tespit Yazısı
     
     Komisyon tarafından sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair yapılan ön tespitlerde, kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarı, bir takvim yılında 500 bin Türk lirasını geçmeyen veya bu tutarı geçse dahi ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmayan mükelleflere gerekli açıklamaların yer aldığı "SMİYB Ön Tespit Yazısı" Vergi Usul Kanunu hükümleri uyarınca tebliğ olunur. 
     
     SMİYB ön tespit yazısında en az aşağıdaki hususlara yer verilir:
     
     a) SMİYB ön tespit yazısının tebliği tarihinden itibaren 30 gün içerisinde ön tespitle ilgili hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi, eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının tamamlanması veya düzeltilmesi ve ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, 6183 sayılı Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranında bir zamla (izah zammı) aynı sürede ödenmesi şartıyla vergi ziyaı cezasının ziyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında (indirimli olarak) kesileceği,
     
     b) Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesinin (b) fıkrası kapsamında %20 oranında kesilen vergi ziyaı cezasına ilişkin ihbarnamelerin tebliği üzerine tarhiyat sonrası uzlaşma başvurusunda bulunulamayacağı ancak cezada indirim müessesesinden yararlanılabileceği,
     
     c) SMİYB ön tespit yazısının tebliği tarihinden itibaren 30 günlük süre içerisinde tespit edilen hususa yönelik beyanname verilmemesi halinde vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk işlemlerinin yapılacağı,
     
     ç) Ön tespitle ilgili olarak Vergi Usul Kanununun 371 inci maddesinde yer alan pişmanlık hükümlerinden yararlanılamayacağı. 
     
     SMİYB Ön Tespit Yazısının Tebliği Üzerine Beyanname Verilmesi ve Ödemede Bulunulması Halinde Yapılacak İşlemler
     
     Haklarında yapılan ön tespite ilişkin yazı tebliğ edilen mükellefler tarafından, bu yazının tebliğinden itibaren 30 gün içinde hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi, eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının tamamlanması veya düzeltilmesi, ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, 6183 sayılı Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranındaki izah zammıyla ödenmesi şartlarıyla vergi ziyaı cezası, ziyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında kesilir.
     
     SMİYB ön tespit yazısının tebliği tarihinden itibaren 30 günlük süre içerisinde tespit edilen hususa yönelik beyanname verilmemesi halinde mükellef hakkında söz konusu tespitle ilgili olarak vergi incelemesine ya da takdir komisyonuna sevk işlemi yapılır. 
     
     İndirimli Ceza Koşullarını Taşımayanların Vereceği Beyanname Açısından Ceza Uygulaması 
     
     İndirimli ceza uygulanması için gereken şartlardan herhangi birini taşımadığı anlaşılan mükelleflerin vergi beyannamelerini vermelerine engel bir durum bulunmamakta olup vergi incelemesine başlanılmadan veya takdir komisyonuna sevk edilmeden beyannamelerini vermiş olanlara, ziyaa uğratılan vergi üzerinden Vergi Usul Kanununun 344 üncü maddesi gereği %50 oranında vergi ziyaı cezası kesilir. 
     
     30 Gün İçinde Ödeme Yapılmaması 
     
     Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesi kapsamında verilen beyanname üzerine tahakkuk eden vergiler ile izah zammının mükelleflerce maddede öngörülen 30 günlük süre içerisinde ödenmemesi durumunda %20 oranında kesilmiş olan indirimli ceza, %50 oranı esas alınarak ikmal edilir ve izah zammının gecikme faizine dönüştürülmesi işlemi yapılır. 
     
     
6. İzaha Davet Müessesesinde Uzlaşma Başvurusu 
   
   Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesinin (a) fıkrası kapsamında kendilerine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükellefler, bu madde hükmüne göre %20 oranında kesilen vergi ziyaı cezasına ilişkin ihbarnamelerin kendilerine tebliği üzerine, süresi içerisinde tarhiyat sonrası uzlaşma başvurusunda bulunabilirler. Ancak, maddenin (b) fıkrası kapsamında ön tespite ilişkin yazı tebliğ edilen mükellefler, bu madde hükmü uyarınca kesilecek vergi ziyaı cezası için uzlaşma başvurusunda bulunamaz. 
   
   Bu kapsamda mükelleflere; 
   
   
   • Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesinin (a) fıkrası kapsamında %20 oranında vergi ziyaı cezası kesilmesi halinde mükellefler bu ceza için uzlaşma talep edilebilecek veya cezada indirim müessesesinden yararlanılabileceklerdir. 
   • Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesinin (b) fıkrası kapsamında %20 oranında vergi ziyaı cezası kesilmesi halinde ise mükellefler, ihbarnamelerin kendilerine tebliği üzerine tarhiyat sonrası uzlaşma başvurusunda bulunamayacaklar ancak cezada indirim müessesesinden yararlanılabileceklerdir. 
     
     İzaha Davet kapsamında %20 oranında kesilen vergi ziyaı cezasına ilişkin mükellefler ihbarnamelerin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde tarhiyat sonrası uzlaşma yoluna başvurabileceklerdir. Bu durumda tarh edilen ceza, re’sen tarhiyat olduğundan, mükellefler tarhiyat sonrası uzlaşmaya başvurulabilecektir. Ancak Vergi Usul Kanununun Ek 1’inci maddesine göre kaçakçılık suçlarının işlenmesi durumunda tarhiyat sonrası uzlaşma yolu kapatıldığı için, sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanımına ilişkin izaha davet edilen mükelleflerin tarhiyat sonrası uzlaşmadan yararlanması mümkün değildir. 
     
     Cezalarda indirim kurumunu düzenleyen VUK’un 376’ncı maddesi gereğince, kesilen vergi ziyaı cezalarının ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergi ile bağlantılı olması aranmaktadır. İzaha davette gerçekleştirilen tarhiyat türü re’sen tarhiyat olduğundan, mükelleflerin cezalarda indirime başvurmaları da mümkündür. Ancak Vergi Usul Kanununun Ek 9’uncu maddesi uyarınca, tarhiyat sonrası uzlaşmadan faydalanan mükelleflerin cezalarda indirim kurumundan; cezalarda indirim kurumundan faydalanan mükelleflerin de tarhiyat sonrası uzlaşma kurumundan faydalanması mümkün değildir.
     
     
7. İzahın Yapıldığı Tarihin Belirlenmesi
   
   Mükelleflerce yazılı izah;
   
   
   • izaha davet yazısını gönderen merciye elden verilmişse, elden verildiği tarihte, 
     
     
   • postayla taahhütlü veya acele posta servisi ile gönderilmişse, zarfın üzerindeki damga tarihinde, 
     
     
   • adi postayla veya özel dağıtım şirketleri aracılığıyla gönderilmişse, izaha davet yazısını gönderen merciin kayıtlarına girdiği tarihte verilmiş sayılır. 
     
     Sözlü izah ise izahı yapan mükellef veya temsilcisi ile komisyon tarafından imzalanacak bir tutanakla tespit olunur. Bu durumda izah tarihi olarak tutanağın düzenlendiği tarih esas alınır.

SONUÇ

İzaha davet uygulaması; bilgi, belge, bulgu ve verilerden hareketle yapılan analizler sonucu tespit edilen konular kapsamında, vergi ziyaına neden olma ihtimalleri bulunan mükellefler hakkında yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitlerle ilgili olarak aynı merciler tarafından mükelleflerden açıklama talep edilmesidir.  

Bu kapsamda, Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı ilgili birimlerce verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğu yönünde yapılan çalışmalar neticesinde belirlenen konulara ilişkin olarak haklarında ön tespit yapılanlar izaha davet edilirler.

Ön tespit konusu ile ilgili olarak; ön tespitin yapılacağı tarih itibarıyla haklarında ihbar bulunan ya da vergi incelemesi başlatılan veya takdir komisyonuna sevk işlemi yapılan mükelleflere ilişkin olarak ön tespit yapılmaz ve bu mükellefler izaha davet edilmezler. 

İzaha Davet kapsamında %20 oranında kesilen vergi ziyaı cezasına ilişkin mükellefler ihbarnamelerin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde tarhiyat sonrası uzlaşma yoluna başvurabileceklerdir. 

Ancak Vergi Usul Kanununun Ek 1’inci maddesine göre kaçakçılık suçlarının işlenmesi durumunda tarhiyat sonrası uzlaşma yolu kapatıldığı için, sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanımına ilişkin izaha davet edilen mükelleflerin, tarhiyat sonrası uzlaşmadan yararlanması mümkün olmayıp bu mükellefler sadece cezada indirim müessesesinden yararlanılabileceklerdir. 

İzaha davet müessesesinde önemli bir ayrıntı da, izaha davete istinaden mükelleflerce yapılan izahların, idarece kabul edilmemesi durumunda, izaha davet konularına ilişkin olarak ihtirazi kayıtla beyanname verilip verilemeyeceği hususudur. 

Bir sonraki yazımızda, izaha davet üzerine verilen düzeltme beyannamelerinde ihtirazi kayıt uygulaması ele alınacak olup konuyla ilgili görüş ve değerlendirmelerimizi sizlerle paylaşmaya çalışacağız. 

15.12.2024

Mehmet KUCUR

E. Vergi Müfettişi, Vergi Uzmanı, 

Mali İşler Koordinatörü/CFO