Gümrük Hukukuna İlişkin Uyuşmazlıklar ve Çözüm Yolları

Gümrük uyuşmazlıkları, gümrük idaresi ile yükümlüler veya diğer ilgililer arasında, gümrük mevzuatının uygulanmasından doğan anlaşmazlıkları ifade etmektedir. Bu uyuşmazlıklar, genellikle gümrük vergileri, ek mali yükümlülükler, tarife sınıflandırmaları, kıymet tespitleri, menşe kuralları ve kaçakçılık fiilleri ile ilgili olabilmektedir.

Gümrük uyuşmazlıkları, başta 4458 sayılı Gümrük Kanunu olmak üzere 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK), Vergi Usul Kanunu ve ilgili diğer düzenlemeler çerçevesinde düzenlenmektedir.

Gümrük Mevzuatı doğrultusunda idari itiraz prosedürünün ya da itirazın reddi halinde dava yolunun ve kanun yollarının mevzuata uygun olarak uygulanması, ilgililerin hukuki ve cezai yaptırımlarla karşılaşmamaları açısından son derece önem taşımaktadır.

Tüm vatandaşların, gümrük idarelerinden gümrük mevzuatının uygulanmasına ilişkin bilgi talep etme hakkı bulunmaktadır. 4458 Sayılı Gümrük Kanunu 8. maddeye göre; “Kişiler gümrük idarelerinden gümrük mevzuatının uygulanması hakkında bilgi talep edebilirler.” denmiştir.  

Gümrük Kanunu’nun 9. maddesinde yazılı talep halinde Müsteşarlık ya da yetkilendirilmiş idare tarafından bağlayıcı tarife, menşe bilgisi verilebilmesi hüküm altında alınacağı belirtilmiştir.

Teminat İstenmesi

Gümrük idareleri tarafından gümrük vergilerinin veya diğer kamu alacaklarının ödenmesini sağlamak adına teminat istenmesi mümkündür. Teminat istenilmesine ilişkin işlemler, idari karar niteliğindedir. Buna göre gümrük idaresi tarafından teminat istenilmesine ilişkin istemler, idarinin diğer hukuka aykırı işlemleri gibi iptal davasına konu edilebilmektedir. Teminat istenilmesine ilişkin işlemler tebliği üzerine, 15 günlük süre içerisinde 4458 sayılı Kanun’un 242. maddesine göre üst makama itiraz edilebileceği düzenlenmiştir.

İtirazın yanlış makama gerçekleştirilmesi durumunda, itiraz yapılan makam, söz konusu itirazı yetkili makama ileterek itirazın kayda geçirilmesini sağlar ve yetkisiz makama yapılan başvuru tarihi, itiraz tarihi olarak dikkate alınmaktadır.

Gümrük Kanunu 202. maddede, “Teminat, yükümlü tarafından ya da yükümlü olması muhtemel kişi tarafından verilmelidir.” şeklinde düzenlenmiştir.

Gümrük İşlemlerine İtiraz Edilmesi

Gümrük Kanunu 242. maddeye göre;

“1. Yükümlüler kendilerine tebliğ edilen gümrük vergileri, cezalar ve idari kararlara karşı tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde bir üst makama, üst makam yoksa aynı makama verecekleri bir dilekçe ile itiraz edebilir.

2. İdareye intikal eden itirazlar otuz gün içinde karara bağlanarak ilgili kişiye tebliğ edilir.
3. İtiraz dilekçelerinin süresi içinde yanlış makama verilmesi halinde, itiraz süresinde yapılmış sayılır ve idarece yetkili makama ulaştırılır.
4. İtirazın reddi kararlarına karşı işlemin yapıldığı yerdeki idari yargı mercilerine başvurulabilir.” olarak düzenlenmiştir.

Gümrük Uyuşmazlıklarında Uzlaşma Kurumu

Gümrük idarelerince düzenlenen ek tahakkuk ve ceza kararı muhteviyatı alacaklar için yükümlü veya ceza muhatabı tarafından uzlaşma başvurusu yapılabilecektir.

4458 Sayılı Gümrük Kanunun 244. maddesine göre; “Uzlaşma talebi, henüz itiraz başvurusu yapılmamış veya itiraz edilmiş olmakla birlikte itirazı henüz sonuçlandırılmamış gümrük vergileri ve idari para cezaları için, tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde yapılır.” şeklinde ifade edilmiştir.

 Uzlaşma talebinde bulunulması hâlinde, itiraz veya dava açma süresi durur, uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi hâlinde süre kaldığı yerden işlemeye başlar, ancak sürenin bitimine beş günden az kalmış olması hâlinde süre beş güne tamamlanır. 

Uzlaşmanın sağlanamaması hâlinde yeniden uzlaşma talebinde bulunulamamaktadır.

Söz konusu madde hükümleri kapsamında yapılan uzlaşma talepleri, gümrük uzlaşma komisyonları tarafından değerlendirilmektedir.

Gümrük uzlaşma komisyonlarının çalışmaları gizli bir şekilde yürütülmektedir. Uzlaşma tutanakları kesin olup gereği idarece derhal yerine getirilmektedir. 

4458 Sayılı Gümrük Kanunu 244. Maddenin 4.fıkrasına göre; “Vergi yükümlüsü veya ceza muhatabı, üzerinde uzlaşılan ve tutanakla tespit olunan hususlar hakkında dava açamaz ve hiçbir mercie şikâyette bulunamaz.” denmektedir.

Gümrük Uyuşmazlıkları İle İlgili Mahkeme Kararı

Ankara Bölge İdare Mahkemesinin 2019/1270 E. ve 2020/157 K. numaralı kararını özetlemek gerekirse;

……

Her ne kadar; mahkemece, 4458 sayılı Gümrük Kanunun 242. maddesinde düzenlenen "idari itiraz" yolu tüketilmesi zorunlu bir yol olarak kabul edilmişse de, Kanunun 6111 sayılı Kanunun 137. maddesi ile yeniden düzenlenen 244. maddesi ile gümrük uyuşmazlıkları bakımından da "uzlaşma" kurumu kabul edilmiş olup, maddedeki; "uzlaşma talebinin, tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde, henüz itiraz başvurusu yapılmamış veya itiraz edilmiş olmakla birlikte itirazı henüz sonuçlandırılmamış gümrük vergileri ve cezalar için yapılacağı; uzlaşma talebinde bulunulması halinde, itiraz veya dava açma süresinin duracağı, uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi halinde sürenin kaldığı yerden işlemeye başlayacağı" yolundaki düzenleme; gümrük vergilerinin tebliği üzerine hem idari itiraz süresinin, hem de dava açma süresinin başladığının Kanun koyucu tarafından kabul edildiğini gösterdiği gibi, 242. maddede de, bu yolun tüketilmesinin dava koşulu olduğunu gösterir, tartışmaya ve yoruma yer vermeyecek açıklıkta bir düzenlemeye yer verilmemiş olması karşısında, "idari itiraz" yolunun, bir dava koşulu olarak tüketilmesi zorunlu bir yol olarak kabul edilmesinin mahkemeye erişim hakkını ihlal edeceği sonucuna varılmakla, aksi yoldaki mahkeme kararında hukuka uygunluk görülmemiştir.

Öte yandan; 4458 sayılı Gümrük Kanunu'nun 108. maddesinin 1. fıkrasında, serbest dolaşımda olmayan eşyanın, işlem görmüş ürünlerin üretiminde kullanılmasından sonra Türkiye Gümrük Bölgesinden yeniden ihraç edilmesi amacıyla, gümrük vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın ve vergileri teminata bağlanmak suretiyle, dahilde işleme rejimi kapsamında geçici olarak ithal edilebileceği, eşyanın işlem görmüş ürünler şeklinde ihracı halinde teminatın iade olunacağı, eşyanın bu şekilde dahilde işleme rejiminden yararlanmasına şartlı muafiyet sistemi denildiği belirtilmiş; aynı Kanun'un 234. maddesinin olay tarihinde yürürlükte bulunan şeklinin 1. fıkrasının (a) bendinde, serbest dolaşıma giriş rejimine tabi tutulan eşyaya ilişkin olarak, yapılan beyan ile muayene ve denetleme veya teslimden sonra kontrol sonucunda, 15. maddede belirtilen Gümrük Tarifesini oluşturan unsurlarda veya vergilendirmeye esas olan sayı, baş, ağırlık gibi ölçülerinde aykırılık görüldüğü ve beyana göre hesaplanan gümrük vergisi ile muayene sonuçlarına göre alınması gereken gümrük vergisi arasındaki fark %5'i aştığı takdirde, gümrük vergisinden ayrı olarak bu farkın üç katı para cezası alınacağı; (b) bendinde, kıymeti üzerinden gümrük vergisine tabi eşyanın beyan edilen kıymeti, muayene ve denetleme veya teslimden sonra kontrol sonucunda bu Kanun'un 23 ilâ 31. maddelerinde yer alan hükümler çerçevesinde belirlenen kıymete göre noksan bulunduğu takdirde, bu noksanlığa ait gümrük vergisinden başka bu vergi farkının üç katı para cezası alınacağı; 2. fıkrasında ise, dâhilde işleme rejimi, gümrük kontrolü altında işleme rejimi ve tam muafiyetli geçici ithalat rejimi hükümlerine tabi eşyaya ilişkin olarak yapılan beyan ile muayene ve denetleme veya teslimden sonra kontrol sonucunda; birinci fıkrada belirtilen farklılıkların tespiti durumunda aynı fıkrada öngörülen cezaların yarısı kadar para cezası alınacağı hükümlerine yer verilmiştir.

Bu düzenlemelerin birlikte değerlendirilmesinden, ek tahakkuk ve para cezası kararının uygulanabilmesi için ortada bir vergi kaybının olması gerektiği sonucuna ulaşılmaktadır. Dolayısıyla, vergi kaybının bulunmaması durumunda, bir ek tahakkuk yapılması ve para cezası uygulanması olanaklı değildir.

…

Sonuç

Gümrük uyuşmazlıkları, idari itiraz, uzlaşma ve yargı yolları ile çözülebileceğini yukarıda ifade etmiştik. Gümrük uyuşmazlıkların ortaya çıkması sonucu yükümlülerin haklarını kanuni sürede ve usulüne uygun şekilde kullanması önem taşımaktadır. Sürecin sağlıklı takibi için gümrük hukuku alanında uzmanlaşmış ekibimizden destek almanızı tavsiye etmekteyiz.